Moest u ook zo lachen om de poeprel in de hupse huppelwereld van het ballet? Of heeft u dat nieuws gemist? Een Duitse choreograaf kreeg niet zo lang geleden een lelijke kritiek van een recensente en bij de eerstvolgende premiĆØre zocht hij de critica in de pauze op en smeerde haar in met de nog warme keutels van zijn teckel. Vooral die teckel vind ik grappig. Dus geen pitbull, dobermann of valse herder, nee, een tuttige teckel. Inmiddels heeft ons eigen Nederlands Dans Theater (NDT) banden met deze gore choreograaf verbroken. Ze doen zijn laatste dansjes nog een paar maanden en dan is het klaar.
De vraag is nu: is dat zo? Gaat het NDT inderdaad geen sprongetje van deze poepmeneer meer uitvoeren of levert hij toch nog stiekem wat werkjes onder een andere naam? Gewoon omdat zijn collegaās het anders zielig voor hem vinden. En voor zijn teckel natuurlijk.
Ik kom hierop omdat ik nog zacht zit na te huiveren van het recente Heineken-verhaal. Hoe fout kan je zijn in een oorlog? Je kondigt met veel publicitaire bombarie aan dat je je terugtrekt uit het bloeddorstige Rusland dat via een knettergekke dictator meedogenloos tekeergaat bij de doodsbange buren en later blijkt dat je doodleuk stiekem verder handelde. Niet per ongeluk, maar welbewust. Zonder enige morele twijfel gooide Heineken 61 spiksplinternieuwe producten op de Russische markt. Terwijl ze de OekraĆÆners dagelijks zagen kreunen en creperen. Of heeft niemand bij Heineken televisie? Lezen ze geen kranten? En zitten ze ook niet op het internet? En hoe is het met hun gevoel? Of zien ze de drank als wapen? Die Russen zuipen graag en veel, dus je kan ze niet starnakel genoeg voeren. Eigenlijk moeten we Heineken dankbaar zijn. Ze strijden mee aan onze kant.
Dolf van den Brink, de ceo van Heineken, glunderde vorige week nog trots toen hij een winst van miljarden euroās de wereld in mocht toeteren. Maar ik vrees dat hij volgend jaar een paar miljard minder moet murmelen. Als hij er inmiddels door de raad van commissarissen niet uit geflikkerd is. Hoewel? Die rvc wist natuurlijk ook alles. Iedereen wist het. Kortom: gewoon misdadigers! Gajes dat je uit de weg moet gaan. Dat bier willen we voorlopig niet meer in de koelkast. Uit solidariteit met Zelensky en zijn wanhopig vechtende volk. Alleen Thierry drinkt nog een heerlijk helder biertje. Die vindt het namelijk ook prima wat zijn held Poetin flikt.
Zal Dolf van den Brink net als Frans van Houten, de ex-topman van het bijna failliete Philips, een riante oprotbonus opeisen? En krijgt Dolf euroās of roebels? Misschien wel liters.
Maar misschien vergis ik me en gaat Van Houten de vijfhonderdduizend euroās verdelen onder de zesduizend onlangs ontslagen werknemers. Dan neem ik mijn woorden onmiddellijk terug.
Woorden terugnemen of zachter maken. De inhalige erven van Roald Dahl wilden dat flikken bij de grote schrijver op wiens lijkzak ze al jaren teren. En de foute uitgever werkte hier in eerste instantie graag aan mee. Misschien worden de Russische uitgaven sowieso gekuist. Ze hebben daar namelijk nogal tere zieltjes.
Gisteren ben ik meteen naar mijn notaris gegaan om ervoor te zorgen dat er na mijn dood niet aan mijn woorden gemorreld wordt. Door niemand. Een dikke nicht blijft een dikke nicht. En dan heb ik het niet over mijn nichtje, maar over een buurman. Of moet ik daar van maken: een corpulente meneer die graag met zijn moeder naar ballet gaat?
Kortom: iemand die zijn bonus uit de bedrijfskas pakt, terwijl die kas door zijn wanbeleid bijna leeg is, is gewoon een smerige graaier. En iemand die in een oorlogssituatie vrolijk verder handelt, is gewoon een collaborateur. Je mag hem ook een Sywert noemen. En van die woorden blijft iedereen af. Anders wordt mijn volgend jaar te verschijnen verzameld werk een angstig dun boekje van nog hooguit vijf bladzijden. De rest is dan door woke wauwelaars geschrapt. Hoe mijn verzameld werk gaat heten?Ā Duidelijke taal!Ā Gewoon poep smeren, maar dan met woorden!
Voormalige trots BV Nederland krijgt van alle kanten kritiek vanwege gemaakte superwinst
Het Britse olie- en gasbedrijf Shell, vorig jaar uit Nederland vertrokken, draaide in 2022 beter dan ooit: ruim 42 miljard dollar winst, twee keer zoveel als het jaar ervoor. En dat terwijl het concern te weinig doet om klimaatverandering tegen te gaan (volgens milieuclubs), te weinig belasting betaalt (volgens politici) en de prijzen aan de pomp te hoog houdt (volgens de gemiddelde automobilist). Waarom voelt het feit dat bedrijven als Shell, maar bijvoorbeeld ook de supermarktbranche, flink profiteren van de inflatie voor sommige mensen zo oneerlijk?
WILLEMIJN VAN BENTHEM EN MARTIJN KLERKS āObsceenā, āhebzucht heeft een naamā, ābuitensporigā, de reacties op de winstcijfers van Shell op Twitter liegen er niet om.
Het bedrijf stond er al slecht op bij de milieulobby ā activisten verstoorden vorig jaar de aandeelhoudersvergadering en protesteerden donderdag ter gelegenheid van de jaarcijfers op de stoep van het hoofdkantoor ā maar nu lijkt Shell het ook bij Jan Modaal te hebben verbruid.
Waar mensen thuis de kachel niet aanzetten, douchten in de sportschool en onder een deken televisie keken omdat ze de gasrekening niet konden betalen, zwemt de oliereus in het geld. Dankzij briljante strategische keuzes van topman Wael Sawan en zijn voorganger Ben van Beurden? Niet helemaal: Shell profiteert van de door de oorlog in OekraĆÆne hoog opgelopen olieprijs. Net als alle andere grote energiebedrijven.
Witte Huis Ook een bedrijf als ExxonMobil verdubbelde vorig jaar de winst, tot 56 miljard dollar. Reden genoeg om wat extra belasting te heffen, vinden ze zelfs in het Witte Huis. President Biden was deze week helemaal klaar met de āstuitendeā winsten in de sector, en het beleid om die aan aandeelhouders uit te keren, in plaats van meer naar olie te boren en zo de benzineprijs te drukken: āOliemaatschappijen hebben vergunningen om de productie te verhogen. In plaats daarvan kiezen ze ervoor de zakken te vullen van directeuren en aandeelhouders.
ā Eerder verweet hij ExxonMobil al āmeer winst te maken dan Onze-Lieve-Heerā.
In de Nederlandse politiek is de verontwaardiging vergelijkbaar. Minister Jetten (Energie) is āsteil achterover gevallenā van de hoge winsten in de olie-industrie. āJe vraagt je dan af: hadden ze hun prijzen afgelopen jaar dan ook niet wat omlaag kunnen brengen?ā De adviesprijs voor benzine stond in de eerste helft van vorig jaar historisch hoog, met een piek op ā¬2,50, om na een belastingverlaging fors te dalen. Niettemin stroomt meer dan de helft van wat automobilisten aan de pomp betalen ook nu nog rechtstreeks naar de schatkist.
Alsnog wat extra winstbelasting innen kan niet, aldus Jetten, want Shell is uit Nederland vertrokken. āAls Shell hier nog gevestigd was hadden we een heel ander debat gehadā, aldus de D66-bewindsman. Toch lopen partijen als GL, PvdA, PvdD en Volt te hoop tegen Shell, en tegen de āwoekerwinstenā die het bedrijf in hun ogen maakt. In de Europese Unie betaalde Shell vorig jaar 500 miljoen dollar overwinstbelasting: iets meer dan 1 procent van de totale winst.
Dat de voormalige āKoninklijke Olieā, ooit de trots van de BV Nederland, nu van alle kanten de pijlen op zich gericht ziet – dat verbaast hoogleraar transitie en duurzaamheid Jan Rotmans (Erasmus Universiteit Rotterdam) helemaal niets. āDe morele verontwaardiging over hoe het bedrijf opereert, hoe het het contact met de samenleving is verloren, die leeft al langer. Maar nu heeft zo ongeveer iedereen last van de hoge energieprijzen, behalve Shell.ā Rotmans zou āook kwaad wordenā: āDit bedrijf verdient gewoon geld over onze ruggen.ā
En dus hebben overheden wat hem betreft alle recht om extra belasting te heffen. āEr is een humanitaire ramp gaande in OekraĆÆne, en hier voelt iedereen pijn in de portemonnee. Het is niet meer dan normaal om een uitzonderlijk beroep te doen op Shell.ā
Ook filosoof en duurzaamheidsdeskundige Floris van den Berg (Universiteit Utrecht) snapt dat de torenhoge winst van Shell oneerlijk voelt. āOmdat het oneerlijk Ćs.ā Maar boos roepen dat ze extra belasting moeten betalen? āDat is goedkoop scoren vanaf de zijlijnā, vindt hij.
Uiteindelijk, zegt Van den Berg, profiteert Shell van een structureel probleem dat door de politiek in stand wordt gehouden: āEen stelsel dat lage belasting faciliteert.ā
Een moreel appel op Shell en co dan maar? De filosoof heeft er een hard hoofd in: āShell wordt gestuurd door zijn aandeelhouders, en als puntje bij paaltje komt is geld voor hen belangrijker dan moreel het juiste doen. Daarin zijn ze niet heel anders dan de meeste andere mensen.ā
Goed om te zien dat u mogelijk anderen inspireert met onze journalistieke content. We vragen u enkel voor persoonlijk gebruik onze content te kopiƫren, om geen inbreuk te maken op onze Algemene Voorwaarden. Vraag anders naar onze bedrijfslicenties via klanten@fdmediagroep.nl ###
Groentemerk Hak lanceerde deze maand haar āgroene akkerplanā, waarin zij de landbouwsector aanspoort haast te maken met de omschakeling naar biologische teelt. Het is een voorbeeld van zogenoemd merkactivisme: āhet publiekelijk innemen van een standpunt over een sociaal of politiek onderwerp, door een merk of iemand die met het merk geassocieerd wordtā. Activisme lijkt een gevestigde trend. Merken spreken zich steeds vaker uit, waarbij ze de controverse niet schuwen. Zo namen Victoriaās Secret en Leviās in de VS stelling tegen strengere abortuswetten. En in Nederland kreeg HEMA tegengas over transgender-modellen in lingeriecampagnes.
Steeds meer wetenschappelijk onderzoek richt zich op merkactivisme. Recent onderzoek onder consumenten laat zien dat Nederlanders gematigd positief zijn over dit fenomeen: ruwweg een derde is voorstander, een derde is neutraal en een derde ziet het liever niet. Maar onder jongeren (18-35) en universitair opgeleiden is de waardering significant hoger.
De steun voor merkactivisme hangt sterk van het onderwerp af. Merken die stelling nemen over milieu, klimaat en mensenrechten krijgen steun van maar liefst 60 tot 70% van de consumenten. Dit neemt snel af bij meer omstreden onderwerpen als vluchtelingenrechten (37%), abortus (33%) en het slavernijverleden (31%). Dit laatste betekent niet dat het per se onverstandig is als merken zich hierover uitspreken: een merk met 10% marktaandeel kan veel winnen doort zich uit te spreken over een issue dat goed ligt bij 30% van de bevolking. Zeker als die 30% relatief veel mensen uit jouw doelgroep bevat.
Ook in nuchter Nederland Activisme geeft je merk kleur en kan consumenten trouwer aan je merk maken. Het grootste effect zien we bij werknemers. Internationaal onderzoek laat zien dat merken medewerkers binden door zich te richten op maatschappelijke doelstellingen. Dat geldt ook in ānuchterā Nederland, en vooral voor jonge, hoogopgeleide mensen. Merkactivisme is dus een interessante strategie in de āwar for talentā.
Waar moet een activistisch merk op letten? Onderzoek geeft drie belangrijke aanwijzingen. Ten eerste: ken je doelgroep, weet welke issues zij van belang vinden. Nikeās campagne met Colin Kaepernick is een voorbeeld. De American football-ster ageert al jaren tegen (politie)geweld tegen zwarte Amerikanen. De campagne met Kaepernick sloot aan bij de mening en identiteit van progressieve consumenten, die het leeuwendeel van de Nike-producten kopen. Conservatieve Amerikanen staken op social media uit protest hun Nikes in brand: dit deed het merk geen pijn, integendeel, de omzet nam zelfs toe.
En wat geldt voor consumenten, geldt nog sterker voor werknemers. Een merk dat steun uitspreekt voor de LHBTI-gemeenschap zal een enkele conservatieve medewerker een wenkbrauw zien optrekken, maar raakt het hart van medewerkers die zich identificeren met deze groep.
āWees authentiek en consistent. De claims van Hak zijn geloofwaardig, maar die van Shell roepen weerstand opā Ook de juiste toon is essentieel. Wees niet belerend in je uitspraken (denk aan Gilette), werk samen met gerenommeerde stakeholders (zoals milieugroepen of vluchtelingenorganisaties) en lever een concrete bijdrage aan de oplossing. Het is belangrijk dat je als merk niet alleen roept, maar ook daadwerkelijk iets doet. Greenwashing of pinkwashing (de regenboogvlag hijsen en verder alles bij het oude laten) blijft zelden onopgemerkt.
Een nieuwe groep opkopers neemt flinke happen uit de markt van marketing en bijbehorende technologie. Ze zorgen, vaak met geld van private equity, voor flink wat concurrentie voor de oude reclamereuzen en adviesfirmaās die al voor miljarden aan marketingbureaus bij elkaar kochten.
Alleen al in Nederland en BelgiĆ« gaat het om een indrukwekkende stoet. Het Amsterdamse Dept, inmiddels zoān 3500 werknemers groot, was een van de eerste nieuwe bureaugroepen. Daarna volgden groepen als iO, Candid, Ace, Happy Horizon, Loyals Group, Springbok, 4NG, United Playground en S4 Capital van reclamebaas Martin Sorrell. Het aantal overnames kwam de afgelopen vijf jaar ver boven de honderd uit.
De nieuwe groepen nestelen zich tussen de bestaande grootmachten. Dat zijn de oude reclameconcerns als WPP, Omnicom en Publicis, die met een beursnotering vele honderden bedrijven in reclame, pr, design, marketing en technologie onder een dak brachten. En daarnaast de adviesfirmaās als Accenture, Deloitte en Cognizant, die afgelopen tien jaar met zevenmijlslaarzen de marketingwereld binnen denderden en miljardenbedrijven neerzetten.
‘Biljoenenmarkt’ De nieuwe bureaugroepen hebben hun wortels in de digitale wereld. Zelf noemen zij zich digital natives, iets wat de oude reclameconcerns volgens hen niet zijn. Ze zetten producten neer als een virtuele showroom met 3D-geanimeerde kledingstukken voor een modeconcern, of een onlineboekingssysteem gecombineerd met een check-in systeem, zodat vakantievierders met een digitale sleutel hun vakantieverblijf in kunnen.
De nieuwe bureaugroepen hebben hun wortels in de digitale wereld, zij noemen zichzelf digital natives Dept bijvoorbeeld, komt voort uit de Delftse websitebouwer Tamtam. āDaar bedacht een groepje in 2015 dat het zinvol zou zijn om technologie te koppelen aan marketing, omdat best veel klanten vroegen om aanpalende dienstenā, aldus ceo Dimi Albers. Het gaat volgens hem om een biljoenenmarkt voor het bereiken en bedienen van klanten en het bouwen van de digitale infrastructuur die daarvoor nodig is.
Daarvoor moesten andere disciplines worden toegevoegd. Met de financiĆ«le turbo van eerst de Nederlandse investeerder Waterland, en later het Amerikaanse Carlyle, heeft het bedrijf sinds 2015 meer dan dertig overnames gedaan. De helft van de omzet van zo’n ā¬500 mln komt inmiddels uit hun Amerikaanse markten. Naast Europa en Amerika is Dept eind vorig jaar ook van start gegaan in AziĆ«. Want de klanten vragen niet alleen om meerdere disciplines, maar ook dat Dept zijn diensten elders in de wereld kan bieden. Binnen tien jaar wil het Nederlandse Dept zich kunnen meten met buitenlandse miljardenbedrijven als WPP of Accenture Song.
Na Dept merkten ook andere partijen dat grote klanten behoefte hadden aan een brede aanbieder voor alle marketing- en digitale commerciële diensten, die ze zou verlossen van de versnipperde aansturing van tientallen gespecialiseerde bureautjes. Terwijl ze tegelijkertijd wel toegang wilden houden tot superspecialisten die om wisten te gaan met snelle veranderingen als de metaverse, influencer marketing of data-analyse. De bureau-opkopers zoeken daarom naar de balans tussen een breed en geïntegreerd dienstenaanbod en het gespecialiseerde en het ondernemende van de kleinere bureaus.
Candid, dat een omzet heeft van ā¬150 mln, zit daar volgens hem tussenin. Het platform wil dat de overgenomen bedrijven hun ondernemende geest en cultuur houden, en probeert het aantal bedrijfsnamen per markt te beperken tot tussen de vijf en tien. āHet worden geen ministeries en klanten behouden direct toegang tot de ondernemers.ā Dat betekent dat er af en toe namen verdwijnen; zo ging het Nederlandse XXS op in het Britse Creature en Daily Dialogues en Havana Harbor in Positive.
De ondernemers van de overgenomen bureaus hebben een aandelenbelang in het overkoepelende platform en investeren mee in de groei van het bedrijf, waardoor Candid als enige overnames doet zonder private equity. āWij doen het wat langzamer en wat behoudenderā, zegt Wanck. Het bedrijf probeert per markt een bepaalde massa te krijgen. Eerst in Europese markten, maar nu wordt ook de stap gemaakt naar de Verenigde Staten.
De ondernemers van de overgenomen bureaus hebben een aandelenbelang in het overkoepelende platform en investeren mee in de groei van het bedrijf
Ook iO heeft de afgelopen jaren een enorme sprint getrokken, van ⬠25 mln omzet in 2019 naar ⬠250 mln dit jaar. Maar anders dan zijn collega’s bij Dept heeft Janssens niet de ambitie om te concurreren met mastodonten zoals WPP of Accenture. Hij mikt niet op de klanten zoals Netflix of Google, maar op wat hij noemt ‘nationale helden’ zoals Eneco en Vattenfall.
Dat het bijeen kopen van een groot aantal bureaus zonder rigoureuze integratie risico’s met zich meebrengt, demonstreerde S4 Capital, het marketingbedrijf van reclamegrootheid Martin Sorell. Het supersnel gegroeide moederbedrijf van het Nederlandse Mediamonks moest eerder dit jaar de publicatie van de jaarcijfers over 2021 twee keer uitstellen vanwege boekhoudproblemen. Later kwam daar nog een winstwaarschuwing overheen. Het in Londen genoteerde aandeel is dit jaar meer dan de helft van zijn waarde kwijtgeraakt.
Nieuw Mad Men-era De toekomst zal uitwijzen welke strategie het meeste succes heeft. Voorlopig is er nog genoeg ruimte in de markt om te groeien, meent Janssens. āWe hebben in de Benelux 28 overnames gedaan, maar we hebben wel tweehonderd bedrijven benaderd. Het is nog steeds een versplinterde markt.’ āEr zijn nog ongelooflijk veel sterke individuele bureausā, zegt ook Wanck van Candid.
Ook het aanbod van bureaus groeit. āEr is een generatie ondernemers die vijftien of twintig jaar geleden is begonnen, en die toe is aan een andere uitdaging of hun schaapjes op het droge willen brengen’, merkt Albers van Dept. Ook de noodzakelijke investeringen in allerlei nieuwe technologieĆ«n maakt dat ondernemers eerder bereid zijn om hun zelfstandigheid op te geven. ‘In 2005 kon ik in mijn eentje nog een website bouwen’, zegt Janssens. ‘Nu zijn veel meer vaardigheden vereist’.
Ook de noodzakelijke investeringen in allerlei nieuwe technologieƫn maakt dat ondernemers eerder bereid zijn om hun zelfstandigheid op te geven
Nu iedereen probeert alle disciplines te verzamelen zal het voor die groepen opnieuw zaak worden om zich te gaan onderscheiden. āIk denk dat weer een Mad Men-era aanbreektā, zegt Wanck van Candid. Daarmee verwijst hij naar de Netflix-serie die teruggrijpt op de bloeitijd van Madison Avenue in New York, de straat waar alle grote reclamebureaus waren gevestigd. āCreativiteit zal weer het onderscheidende element worden.ā
Deze koopkrachtcrisis is niet van vandaag of gisteren, maar wortelt in bijna veertig jaar pamperen van de aandeelhouderā, argumenteren Marijnissen en Engelen.
OPINIE Lilian Marijnissen en Ewald Engelen
De Tweede Kamer debatteert deze dinsdag over het thema dat Nederlanders volgens onderzoek van De Telegraaf het meest bezighoudt: koopkracht. Lilian Marijnissen en Ewald Engelen vinden dat de koopkrachtcrisis vraagt om āeen nieuwe balans tussen arbeid en kapitaalā.
Door de scherp gestegen energie- en voedselprijzen dreigt een groeiend aantal Nederlanders financieel in de knel te komen. Volgens het Nibud komt nu al 38 procent van de huishoudens moeilijk tot zeer moeilijk rond. We hebben het dan over ruim 2,5 miljoen gezinnen.
Terwijl de winsten van het beursgenoteerde bedrijfsleven hoger zijn dan ooit, de uitkeringen aan aandeelhouders eveneens, de kloof tussen wat de top mee naar huis mag nemen en wat de werknemers op de werkvloer krijgt nog nooit zo diep is geweest en grote bedrijven bijna nog maar de helft aan winstbelasting betalen ten opzichte van 1980, zo leert recent onderzoek van het Amsterdamse onderzoeksbureau SOMO.
Ondertussen wordt door sommigen het stagflatie-spook van de jaren zeventig weer opgeroepen. Net als toen zou ook nu de inflatie worden aangewakkerd door te hoge looneisen, leidend tot nog hogere prijzen en nog weer hogere looneisen: de fameuze loon-prijsspiraal van die jaren.
Maar in plaats van flink hogere lonen, zien we vooral fors hogere prijzen. De winstuitkeringen aan aandeelhouders blijven onverminderd hoog waardoor een hoge inflatie wordt aangewakkerd, terwijl steeds meer mensen hun rekeningen niet kunnen betalen. Vrijdag maakte het kabinet bekend dit jaar ook niets meer te gaan doen aan de koopkrachtcrisis. Zo gaan daarmee willens en wetens miljoenen hardwerkende Nederlanders onder de bus.
Er is een andere weg uit deze koopkrachtcrisis. Demp de prijsstijgingen voor energie, levensmiddelen, vervoer en huur. Verhoog de lonen, AOW en uitkeringen. En haal het geld daar waar het zich bevindt: bij het beursgenoteerde bedrijfsleven. De twee coronajaren zijn een bonanza geweest voor het grootbedrijf. Het wordt tijd deze woekerwinsten weg te belasten en te verdelen onder de huishoudens die het meest onder de koopkrachtcrisis lijden. We deden het samen, toch!
Maar er is meer. Deze koopkrachtcrisis is niet van vandaag of gisteren, maar wortelt in bijna veertig jaar pamperen van de aandeelhouder. De machtsbalans tussen arbeid en kapitaal is volkomen uit evenwicht geraakt. Je kunt het aflezen aan de ontwikkeling van dat deel van de waarde die bedrijven produceren dat wordt uitgekeerd als loon. Dat is teruggevallen van negentig cent per euro naar iets meer dan zeventig cent per euro. Dat komt neer op ruim ā¬60.000 voor iedere werknemer aan misgelopen loon.
Het is tijd voor een fundamenteel andere economie, met een nieuwe balans tussen arbeid en kapitaal. Dat begint wat ons betreft met het terugdraaien van de doorgeschoten flexibilisering van de arbeidsmarkt. En eindigt met nieuwe gedragsregels voor het bedrijfsleven.
Belastingparadijs
Verbied het publiceren van kwartaalcijfers. Stop de inkoop van eigen aandelen. Laat werknemers meedelen in de winst. Geef de ondernemingsraad zeggenschap over de hoogte van de uitkeringen aan aandeelhouders. En geef haar het laatste woord over de hoogte van de bonussen voor de top. En vooral, ontmantel het Nederlandse belastingparadijs dat grote bedrijven in staat stelt via een kerstboom van bvātjes hun plichten te ontlopen: wie in Nederland onderneemt, betaalt ook in Nederland belasting.
Lilian Marijnissen is fractievoorzitter van de SP in de Tweede Kamer;
Ewald Engelen is hoogleraar Financiƫle Geografie en publicist