Voormalige trots BV Nederland krijgt van alle kanten kritiek vanwege gemaakte superwinst

Het Britse olie- en gasbedrijf Shell, vorig jaar uit Nederland vertrokken, draaide in 2022 beter dan ooit: ruim 42 miljard dollar winst, twee keer zoveel als het jaar ervoor. En dat terwijl het concern te weinig doet om klimaatverandering tegen te gaan (volgens milieuclubs), te weinig belasting betaalt (volgens politici) en de prijzen aan de pomp te hoog houdt (volgens de gemiddelde automobilist). Waarom voelt het feit dat bedrijven als Shell, maar bijvoorbeeld ook de supermarktbranche, flink profiteren van de inflatie voor sommige mensen zo oneerlijk?

WILLEMIJN VAN BENTHEM EN MARTIJN KLERKS
’Obsceen’, ’hebzucht heeft een naam’, ’buitensporig’, de reacties op de winstcijfers van Shell op Twitter liegen er niet om.

Het bedrijf stond er al slecht op bij de milieulobby – activisten verstoorden vorig jaar de aandeelhoudersvergadering en protesteerden donderdag ter gelegenheid van de jaarcijfers op de stoep van het hoofdkantoor – maar nu lijkt Shell het ook bij Jan Modaal te hebben verbruid.

Waar mensen thuis de kachel niet aanzetten, douchten in de sportschool en onder een deken televisie keken omdat ze de gasrekening niet konden betalen, zwemt de oliereus in het geld. Dankzij briljante strategische keuzes van topman Wael Sawan en zijn voorganger Ben van Beurden? Niet helemaal: Shell profiteert van de door de oorlog in Oekraïne hoog opgelopen olieprijs. Net als alle andere grote energiebedrijven.

Witte Huis
Ook een bedrijf als ExxonMobil verdubbelde vorig jaar de winst, tot 56 miljard dollar. Reden genoeg om wat extra belasting te heffen, vinden ze zelfs in het Witte Huis. President Biden was deze week helemaal klaar met de ’stuitende’ winsten in de sector, en het beleid om die aan aandeelhouders uit te keren, in plaats van meer naar olie te boren en zo de benzineprijs te drukken: „Oliemaatschappijen hebben vergunningen om de productie te verhogen. In plaats daarvan kiezen ze ervoor de zakken te vullen van directeuren en aandeelhouders.

” Eerder verweet hij ExxonMobil al ’meer winst te maken dan Onze-Lieve-Heer’.

In de Nederlandse politiek is de verontwaardiging vergelijkbaar. Minister Jetten (Energie) is ’steil achterover gevallen’ van de hoge winsten in de olie-industrie. „Je vraagt je dan af: hadden ze hun prijzen afgelopen jaar dan ook niet wat omlaag kunnen brengen?” De adviesprijs voor benzine stond in de eerste helft van vorig jaar historisch hoog, met een piek op €2,50, om na een belastingverlaging fors te dalen. Niettemin stroomt meer dan de helft van wat automobilisten aan de pomp betalen ook nu nog rechtstreeks naar de schatkist.

Alsnog wat extra winstbelasting innen kan niet, aldus Jetten, want Shell is uit Nederland vertrokken. „Als Shell hier nog gevestigd was hadden we een heel ander debat gehad”, aldus de D66-bewindsman. Toch lopen partijen als GL, PvdA, PvdD en Volt te hoop tegen Shell, en tegen de ’woekerwinsten’ die het bedrijf in hun ogen maakt. In de Europese Unie betaalde Shell vorig jaar 500 miljoen dollar overwinstbelasting: iets meer dan 1 procent van de totale winst.

Dat de voormalige ’Koninklijke Olie’, ooit de trots van de BV Nederland, nu van alle kanten de pijlen op zich gericht ziet – dat verbaast hoogleraar transitie en duurzaamheid Jan Rotmans (Erasmus Universiteit Rotterdam) helemaal niets. „De morele verontwaardiging over hoe het bedrijf opereert, hoe het het contact met de samenleving is verloren, die leeft al langer. Maar nu heeft zo ongeveer iedereen last van de hoge energieprijzen, behalve Shell.” Rotmans zou ’ook kwaad worden’: „Dit bedrijf verdient gewoon geld over onze ruggen.”

En dus hebben overheden wat hem betreft alle recht om extra belasting te heffen. „Er is een humanitaire ramp gaande in Oekraïne, en hier voelt iedereen pijn in de portemonnee. Het is niet meer dan normaal om een uitzonderlijk beroep te doen op Shell.”

Ook filosoof en duurzaamheidsdeskundige Floris van den Berg (Universiteit Utrecht) snapt dat de torenhoge winst van Shell oneerlijk voelt. „Omdat het oneerlijk ís.” Maar boos roepen dat ze extra belasting moeten betalen? „Dat is goedkoop scoren vanaf de zijlijn”, vindt hij.

Uiteindelijk, zegt Van den Berg, profiteert Shell van een structureel probleem dat door de politiek in stand wordt gehouden: „Een stelsel dat lage belasting faciliteert.”

Shell zelf weet zich van de prins geen kwaad. Het bedrijf benadrukte donderdag z’n groene investeringen, een totale belastingdruk van 13 miljard dollar én het feit dat het een Europese energiecrisis heeft helpen voorkomen door vloeibaar gemaakt gas, lng, naar het continent te verschepen.

Een moreel appel op Shell en co dan maar? De filosoof heeft er een hard hoofd in: „Shell wordt gestuurd door zijn aandeelhouders, en als puntje bij paaltje komt is geld voor hen belangrijker dan moreel het juiste doen. Daarin zijn ze niet heel anders dan de meeste andere mensen.”

Jaarcijfers