Bedrijven kunnen geen commerciële activiteiten meer ontplooien zonder zich rekenschap te geven van de ethische implicaties daarvan. Een nieuwe generatie werknemers verwacht niet alleen een inclusieve werkomgeving, maar ook dat hun werk een positieve impact heeft op de maatschappij. De oorlog in Oekraïne brengt de dilemma’s nog scherper in beeld.

In het kort

• Bedrijven kunnen niet meer om de ethische implicaties van hun activiteiten heen.
• Een nieuwe, diverser samengestelde generaties werknemers is daar actief mee bezig.
• Meer diversiteit, ook in cultureel opzicht, is ook een puur zakelijk belang.

Bij Deloitte is die omslag al in volle gang, zegt Liesbeth Mol, bestuurder van de Nederlandse tak en ‘Ethical Officer’ voor Europa. De gemiddelde leeftijd bij de accountants- en adviesfirma is 32 en 30% van het personeel komt uit een ander land. ‘We hebben met onze medewerkers een heel actieve dialoog over “the company we keep”, oftewel: welk werk doen we voor welke klanten? Er komen elke week superinteressante dilemma’s langs. Daar gaan we de komende tien jaar nog grote stappen in zetten.’

Ze noemt de mode-industrie, die het zelfbeeld van jonge vrouwen ondergraaft met al te slanke modellen. De tabaksindustrie laat zien dat de context per land verschilt. ‘In het Midden-Oosten is tabak minder beladen, maar alcohol juist wel. Je moet het niet te eng zien.’ Ook over het klimaat en de wapenindustrie staan lastige discussies voor de deur. ‘We trekken nu de grens bij illegale activiteiten. Maar wat doe je met een klant die bewust het milieu vervuilt?’
Het gesprek vindt plaats voor de Russische inval. Mol laat naderhand weten dat Deloitte alle afspraken met klanten die banden hebben met Rusland ‘identificeert en beoordeelt’, maar geen opdrachten heeft die in strijd zijn met de sancties. ‘Dit is bij uitstek een situatie waarin dialoog met alle betrokkenen nodig is.’

Fles drank mee? Kwetsend

De fiscaal econoom, die zich al meer dan tien jaar actief bezighoudt met ethische vraagstukken, heeft meteen na de schandalen bij The Voice en Ajax gesprekken op gang gebracht over grensoverschrijdend gedrag, in kleine groepjes. ‘Buiten praat iedereen er toch over. Het is zo waardevol om dat ook intern te doen.’ Normafwijkend gedrag ligt vaak genuanceerder dan bij die affaires naar buiten kwam, zegt ze. ‘Zogenaamd leuke opmerkingen. Of een fles drank mee naar een etentje bij collega’s. Voor mensen die geen alcohol drinken, is dat kwetsend.’

Deloitte beschikt over een arsenaal aan protocollen om ongewenst gedrag tegen te gaan. Partners en medewerkers moeten zich houden aan waarden waarin respect en eerlijke behandeling centraal staan. Het bedrijf stimuleert een ‘Speak Up-cultuur’ en traint leidinggevenden om ontsporingen te herkennen. Er zijn drie vertrouwenspersonen en 25 zogenoemde integriteitsambassadeurs.

Desondanks blijft grensoverschrijdend gedrag volgens Mol een ‘fact of life’ bij een bedrijf met 7200 werknemers. Over 2020/21 rapporteerde het bedrijf 64 incidenten, waarvan 25 wegens ongelijke behandeling en vijf wegens (seksuele) intimidatie. Volgens Mol is het geloof in concrete actie na een melding hoog. Toch liet een peiling zien dat sommige medewerkers hun mond houden. ‘Er is toch angst voor repercussies, of om uit het team te vallen, al leggen we nog zo de nadruk op een veilige en inclusieve cultuur.’

Diversiteit in slakkengang

Inclusiviteit staat voor Mol niet los van het streven naar meer vrouwen in de top. Diversiteit, ook in cultureel opzicht, is ook een puur zakelijk belang, mede met het oog op de oorlog om talent. Toch verloopt dit proces volgens een recent rapport van Deloitte nog steeds met een ‘slakkengang’. Mondiaal wordt 19,7% van de bestuurszetels bezet door vrouwen, 2,8 procentpunt meer dan in 2018.

In Nederland ging het van 23% naar 28,6%. Volgens Mol is dat nog steeds geen eerlijke verdeling. Bij Deloitte zelf is het aantal vrouwelijke partners sinds 2018 verdubbeld tot 21%. ‘Het streefcijfer van 25% in 2025 gaan we halen, maar het gaat mij nog steeds te langzaam. Eigenlijk moeten we van die targets af, maar ik zou opnieuw willen verdubbelen naar 40% in 2030.’

De tussenspurt bewijst volgens Mol dat aandacht en training vruchten afwerpen. ‘Er is nu zoveel bewustzijn over vooroordelen en de noodzaak om te luisteren naar wat vrouwen nodig hebben. Anders hou je ze ook niet vast en krijg je de pijplijn naar hogere functies niet gevuld.’

Deloitte onderwerpt alle leidinggevenden — man én vrouw — aan een beoordeling van hun vermogen om op een inclusieve manier leiding te geven, met de bedoeling om ze bewust te maken van hun vooroordelen. Mol zegt niet te bespeuren dat (mannelijke) partners hier niet volledig achter staan. ‘Dit kun je niet meer niet willen.’